همگی ما با تکنیک بارش ذهنی و یا توفان مغزی (Brain storming) آشنایی نسبی داریم. بارش ذهنی یک تکنیک بررسی خلاقیت ها و رسیدن به ایده های نو یا راهکارهای جدید برای حل مسائل مختلف است. به طور کلی بارش ذهنی مشتمل بر دو مرحله است. که در مرحله اول راهکارها، نظرات و ایده های اعضای تیم بدون آنکه میزان خلاقیت و حتی کیفیت آن در نظر گرفته شود به شکل آزادانه مطرح می شوند و پس از برگزاری جلسه ایده پردازی، این ایده ها مورد ارزیابی و بررسی قرار می گیرند. نکته مهم در این روش پرهیز از سوگیری و قضاوت و پیش داوری در مورد افراد و ایده های آنان است هر چند که این ایده ها در ابتدا ساده لوحانه به نظر بیایند. طی سالهای اخیر نقدهای بسیاری به این روش وارد شده و روش های جایگزین بسیاری برای آن مطرح گشته است که می توان از آنها در راستای رفع مسائل و توسعه ایده های جدید بهره برد.
در ادامه تعدادی از این روش ها را مورد بررسی قرار می دهیم:
1-    استوری بوردینگ (StoryBoarding)

در دانشنامه فارسی میخوانیم، استوری برد یا فیلم‌نامه مصور (به انگلیسی: storyboard)، پلی میان یک فیلم‌نامه مکتوب و جهان تصویری رسانه‌های بصری است. اگر داستان به شکل فیلم‌نامه نوشته شده باشد باید بهترین میزانسن برای هر صحنه طراحی شود. در رسانه‌های بصری بیان داستان با تصویر، گامی لازم است تا کشف کنید که داستان چگونه به فیلم ترجمه خواهد شد. فیلم‌نامه مصور اجازه می‌دهد تا بهترین راه را برای بیان تصویری هر کنش داستان یافت. علاوه بر کشف نحوه بیان تصویری داستان باید بر روی مشخصات سینمایی فیلم مانند زوایای دوربین، ترکیب‌بندی، تداوم، حرکت اشیاء و شخصیت‌ها، برش‌ها، ژست‌ها، حالات چهره و تا حدی ریتم کار کرد. به هر ترتیب، نقش استوری‌بورد در ایده پردازی هم تفاوت چندانی با کاربرد آن در سینما ندارد؛ یعنی قرار است به کمک آن، داستانی برای رسیدن به ایده‌ی مطلوب را خلق کنیم.
اما چنانچه قصد دارید فرآیندی را طراحی کنید، تکنیک استوری بوردینگ به شما کمک می کند تا ببینید که ادراک مجموع شما از یک مساله آیا در راستای راه حل پیشنهادی و یا در تضاد با آن قرار دارد و هم چنین نقاطی را که نیاز به تفکر و یا تحقیق بیشتر دارد را نیز مشخص می سازد. با ایجاد یک داستان مصور به منظور کشف مساله و راه حل های آن، اعضای تیم قادر به مشاهده ی چگونگی تلاقی ایده ها و برقراری ارتباط میان آنها در جهت ایجاد راه حل خواهند بود. می توانید از کاغذهای چسب دار استفاده کنید. به هر یک از اعضای تیم این فرصت را بدهید تا ایده های خود را به صورت انفرادی روی کاغذ برچسب دار بیاورند. این ایده ها می توانند در قالب نوشتاری و یا حتی مصور در برگه ها درج شوند. حالا تعداد زیادی ایده در قالب برگه های کاغذی در اختیار داریم که می بایست آنها را روی یک صفحه بزرگ تر بچسبانیم. ساماندهی ایده ها در قالب یک مجموعه مصوَرِ متوالی و پشت سر هم، به ذهن ما کمک می کند تا ارتباطات جدید را کشف کنیم، ایده های نامرتبط با هدف نهایی را حذف و در آخر به راه حلی مناسب از دل تلاقی میان ایده ها دست یابیم.
2-    پیوندهای اجباری (Forced connections)

این تکنیک شامل گرد هم آوردن ایده هایی است که پاسخگوی نیازها و یا علایق بسیار متنوع بوده و در نهایت شکل دادن مفهومی جدید است. این نوع تفکر و اندیشیدن در محصولات خلاقانه ای مثل ساعت های هوشمند، چاقوهای چندکاره موسوم به چاقوی سوئیسی، گوشی های هوشمند و یا بطور مثال حتی کاناپه های تخت خواب شو و یا محصولاتی ساده مثل ناخن گیرهای دارای درب بازکن دیده می شود. معمولا محصولات به دست آمده، بازار خوبی دارند.
جلسه ای ترتیب بدهید و تعدادی لوازم و اشیاء تصادفی و نامرتبط و یا تصاویر آنها را کنار یکدیگر قرار دهید و از اعضای تیم خود بخواهید تا حداقل دو شیء را برداشته و سعی کنند روش های متفاوتی که این اقلام با یکدیگر می توانند مرتبط شوند را بیابند. این تکنیک یکی از روش های بسیار مرسوم در تفکر خارج از چارچوب محسوب می شود.
3-    مغز- نویسی (brain – writing)

در این تکنیک، شرکت کنندگان تعدادی ایده خام به منظور حل مساله ای مشخص را روی یک برگ کاغذ می نویسند. سپس هر برگه به دیگری منتقل می شود، او ایده مندرج را در سکوت مطالعه کرده و ایده خود را به آن افزوده و روی کاغذ می نویسد. این کاغذها آن قدر دست به دست می شوند که همه، ایده های خود را روی کاغذ اصلی درج کنند. این کاغذها در نهایت گردآوری و روی آن بحث و تبادل نظر می شود. یکی از مزایای روش مغز نویسی آن است که جرقه های فکری به کمک این روش خاموش نشده و دیدن ایده های خوب دیگران می تواند تداعی کننده ایده های سازنده دیگری شود. به علاوه ایده ها و نظرات فرد این فرصت را می یابند تا توسط سایرین پرورش یافته و به پختگی برسند.
وانگهی در جلسات معمول بارش ذهنی عموما تنها یک فرد در آن واحد امکان و یا اجازه صحبت دارد و مابقی حداکثر می توانند شاهد گفت گوی دو جانبه افراد باشند. در این بازه زمانی ممکن است افرادی که فعلا سکوت کرده اند ایده های خود را فراموش کنند و یا جسارت طرح ایده های خود را با تصور اینکه ایده های همکارانشان بهتر از آنها است، از دست بدهند. لذا این روش از تسلط ناخودآگاه افراد برون گرا بر جلسات ایده پردازی جلوگیری می کند.
4-    پیش نویسی (Zero Draft)

تکنیک پیش نویسی یکی از شیوه های ایده سازی است که اغلب مورد استفاده نویسندگان قرار دارد. کافی است در ابتدا موضوع اصلی را مدنظر قرار بدهید، سپس:
1-    هر آن چیزی که در حال حاضر پیرامون موضوع می دانید روی کاغذ بیاورید.
2-    مواردی که نیاز است و یا می خواهید در خصوص موضوع بدانید، اما در حال حاضر اطلاعاتی پیرامون آن ندارید.
3-    اندیشیدن در خصوص چرایی اهمیت موضوع
4-    افزودن تصورات و تخیلات خودتان
روش پیش نویسی به معنای روی کاغذ آوردن تمام آن چیزی است که می توانید در خیالتان به موضوعِ مدنظر ربط بدهید، بنابراین از نابسامانی اولیه نوشته های خود واهمه نداشته باشید چرا که این روش بیشتر در شروع پروژه ها کاربردی بوده و در حکم مصالح لازم در جهت ساخت راه کارهای عملی است.

ادامه این یادداشت را فردا بخوانیم..

سبز باشید