از دهه 1980، نظریه‌پردازان مدیریت بر نیاز به درک موضوع "وابستگی به مسیر" در مدیریت استراتژیک تأکید کرده‌اند. با این وجود در دهه‌های اخیر، پژوهشگران مدیریت استراتژیک عنوان کرده‌اند که استعاره مسیر مفهومی ملموس نیست و به همین دلیل اغلب مدیران با آن ارتباط خوبی برقرار نمی‌کنند. از اینرو در سال 2003، دو محقق در دانشگاه تکنولوژی هلسینکی دانمارک، برای اولین بار از استعاره رودخانه برای مدیریت استراتژیک استفاده کردند. جوها انتی لامبرگ و پتری پادوِنین عنوان کردند که استعاره مسیر مفید است زیرا تاثیر تصمیمات گذشته بر گزینه‌های فعلی و آتی استراتژیک را برجسته می‌سازد. با این وجود، این استعاره در مورد تصمیم‌گیری استراتژیک، ناکافی و غیرملموس است.

به عقیده این دو محقق، استعاره رودخانه از پنج منظر، استعاره‌ای بسیار مناسب برای مدیریت استراتژیک یک سازمان است. در ادامه به بررسی این ابعاد می‌پردازیم.

1.     تکامل و دینامیک تصمیم‌گیری

بر اساس استعاره رودخانه، شرایط تصمیم‌گیری استراتژیک برگشت‌پذیر نیستند. به عبارت دیگر زمانی که مدیر تصمیمی استراتژیک را می‌گیرد دیگر نمی‌تواند به شرایط قبل از آن تصمیم بازگردد. یک رودخانه هیچگاه مسیر برگشت را طی نمی‌کند. حتی لغو کردن تصمیمات استراتژیک هم ضربه بزرگی به اعتبار یک مدیر وارد می‌آورد.

استعاره رودخانه همچنین به تصمیم‌گیرنده یادآوری می‌کند که باید به صورت پیوسته حرکت کند. یک تصمیم‌گیرنده نمی‌تواند در جایی از مسیر بایستد (تفکری که در استعاره مسیر وجود دارد) بلکه مجبور است در زمانی بسیار محدود دست به تصمیم‌گیری بزند. یک مدیر نمی‌تواند برای آنکه تصمیم مهمی را اتخاذ کند، سازمان، توسعه تکنولوژیک، سلیقه مشتریان و همچنین رقبا را متوقف سازد.

2.     زمان و زمان‌بندی

برتری دیگر استعاره رودخانه نسبت به استعاره مسیر این است که بر اهمیت زمان‌بندی تأکید می‌کند. یک مدیر نه تنها باید به سرعت تصمیم‌گیری کند بلکه باید به شرایط زمانی (منظور موقعیتی که در آن قرار گرفته است) نیز توجه کند. به این نمونه‌ها توجه کنید: اگر یک چشمه پرآب را مرحله بالای یک چرخه کسب و کاری در نظر بگیریم، مشخص است که تصمیم‌گیرندگان وقت بسیار کمتری نسبت به زمستان (چرخه کسب و کاری پایین) در اختیار دارند. به طور مشابه، تصمیم‌گیرنده باید همواره برای یک دستاورد یا تحول عظیم آماده باشد و بداند که مانند یک موج بزرگ یا سیلاب، بسیاری از اتفاقات به هیچ وجه از قبل قابل پیش‌بینی نیستند. پس استعاره رودخانه برای زمان‌بندی و ریتم اتفاقات کسب و کاری بسیار مفید است.

 

 

3.     ارتباط متقابل تکاملی

استعاره رودخانه وابسته به محیط تصمیم‌گیری یا در حقیقت همان "بستری" است که رودخانه در آن جریان دارد. ویژگیهای بستر رودخانه مانند شیب، شکل و عمق بر سرعت آب رودخانه تأثیر می‌گذارند. بر روی کوه، جریان آب بسیار سریعتر از زمانی است که رودخانه به نزدیکی دریا می‌رسد. استراتژی نیز چنین وضعیتی دارد. نه تنها استراتژی به محیط وابسته است بلکه محیط را نیز شکل می‌دهد. این در واقع تعریف ارتباط متقابل تکاملی است؛ یعنی استراتژی و محیط بر روی یکدیگر تأثیر می‌گذارند و با یکدیگر تکامل می‌یابند. درست مانند یک رودخانه که از محیط اطرافش تأثیر می‌پذیرد و همزمان بر آن تأثیر می‌گذارد.

4.     تکانه

میزان و سرعت آب، مقدار اثرگذاری آن بر محیط (رسوب ، فرسایش) و میزان اثرگذاری محیط بر آن را تعیین می‌کنند. رودخانه‌هایی که تکانه بالایی دارند، بیشتر بر محیط اطراف خود تأثیر می‌گذارند. در اینجا، استعاره رودخانه اهمیت تکانه و اینرسی در تعیین استراتژی را نمایان می‌سازد. هرچقدر تکانه یا همان انرژی حرکتی تصمیمات استراتژیک یک شرکت بیشتر باشد، تأثیر بیشتری روی محیط کسب و کاری خواهد گذاشت. همچنین، تکانه ممکن است تبدیل به اینرسی شود. شرکتهایی که تنها یک مسیر استراتژیک را دنبال کنند در واکنش به فرصت‌های نوظهور و تطابق با شرایط جدید دچار مشکل می‌شوند. در حقیقت بیرون آمدن از شرایط سکون برای آنها سخت است.

5.     ماهیت سیستمی تصمیم‌گیری

آب، ماهیت سیستمی یک رودخانه را نشان می‌دهد. از دیدگاه استعاره‌های سازمانی، جالب‌ترین ویژگی آب، ساختار آن است. اتمهای تشکیل‌دهنده یک مولکول آب به صورت دو پیوند هیدروژن-اکسیژن و به شکلی نامتقارن کنار هم قرار گرفته‌اند. پیوند هیدروژنی به اندازه کافی قدرتمند است تا بتواند آب را در دماهای معمولی به صورت مایع نگه دارد. این ساختار می‌تواند آب را به استعاره‌ای برای سازمان تبدیل کند. یک سازمان از گروهی از افراد یا تیمها تشکیل شده (اتمها یا مولکولها) که با سازمانهای دیگر ارتباط دارند. پیوند بین این افراد و تیمها اگر پیوندی درست و کارآمد باشد می‌تواند سازمان را در شرایطی ایده‌آل حفظ کند.